Gunahsiz Ulkeler I. Somurgecilik

Ermeni soykirimini parlamentolarinda kabul eden ulkelerin gecmiste bir bicimde soykirima karismis ya da bizzat soykirim gerceklestirmis ulkeler olduklarini gormek, bir baskasini daha suclu gostererek gunahlarini unutturma, sucu yansitarak kurtulmaya calisma cabasi icinde olduklarini gun isigina cikartiyor.

Birkac ornek:

I. Somurgecilik



Ulke: Belcika
Konu: Demokratik Congo Cumhuriyeti (Bagimsiz Congo Devleti - Belcika Congo`su - Congo Cumhuriyeti - Zaire)
Sonuc: 15 milyon civarinda can kaybi, tukenmis bir ulke


Afrikanin dogal kaynaklari Avrupa ulkelerinin ilgi odagi olmaya 15. yuzyilda basladi. Portekizli denizci Diogo Cao 1483`te Congo nehrine ulasti. Bir kiyi ulkesi olan Kongo Kralligi ile Portekiz arasindaki ticaret kisa surede gelisti. Diger tum ticareti golgede birakacak seviyede gelisen ise kole ticareti oldu. Portekizlileri 17. yuzyilda Hollandalilar, onlari da Fransiz ve Ingilizler izledi.

Congo`nun kaderi, 9 Nisan 1835`te Bruksel`de dogan Leopold Luis Philippe Marie Victor`un 1865 yilininin 10 Aralik`inda olen babasindan Belcika tacini devralmasiyla degismeye basladi. Leopold izleyen 20 yilda, Belcika`yi daha buyuk ve daha guclu yapma hayalini uygulamaya koydu.

Parlamenter bir monarsi olan Belcika`da parlamentoya istediklerini hemen Kabul ettiremeyen Leopold 1876 yilinda Bruksel`de uluslararasi bur cografya konferansi duzenleyerek ”Congo bolgesindeki topluluklara bilimsel arastirmalar ve yasal ticaret yoluyla medeniyeti tanitmak ve `Arap` kole tacirleri ile mucadele etmek” amaciyla uluslararasi bir komite olusturmayi onerdi. Sonucta Uluslararasi Afrika Birligi (Association Internationale Africaine (International African Association)) kuruldu ve baskanligina Leopold getirildi.

Leopold 1878 yilinda kurdugu ve uluslararasi ticari, bilimsel ve insani bir komite olarak tanimlanan Comité d'Études du Haut Congo (CEHC) araciligiyla, 1874 yilinda Amerikan ve Ingiliz gazetelerinin destegiyle bir Afrika kesif seyahati yaparak kitada 3 yilda 11,000 km yol alan populer arastirmaci Henry Morton Stanley`i Congo`yu daha derinlemesine arastirmakla gorevlendirdi. Stanley`in gercek gorevi ise Congo nehrinin guneyinde kalan bolgede Belcika egemenligini tesis etmek ve Congo kaucuk ve fildisi ticareti uzerinde tekel kurmak olacakti. Stanley`in arastirmasini paravan olarak kullanarak Afrika`da somurge kurma planlarinin Ingilizlerce engellenmesini onleyen Leopold, Stanley`e edinebildigi kadar arazi edinmesi ve kabile reislerinin sadakatini saglamasi talimatini verdi.

Stanley 1884`e kadar suren 2 sefer sonunda bulabildigi tum fildisini satin aldi, aralarinda bugunku Kinsasha`nin (O zamanki adi Leopoldville) da oldugu bircok yerlesim yeri kurdu, nehir boyunca 200 km`den fazla demiryolu yaptirdi, kabile reisleriyle topraklarinin hakimiyetini kumas ve takilar karsiliginda Leopold`a birakan 450 den fazla anlasma imzaladi. 1882 yilinda Comité d'Études du Haut Congo, Association Internationale du Congo (Uluslararasi Congo Birligi) olarak yeniden orgutlendi. Orgutun tek hissedari Leopold`e ait bir sirketti. Bu asamadan sonra Leopold, Stanley`in yaptigi anlasmalarla edindigi topraklarin egemenlik haklarinin uluslararasi alanda taninmasi icin calismaya basladi.
1885 Subat`inda, calismalarina bir onceki yil baslayan Berlin Konferansi Congo nehrinin kuzeyinde kalan 670.000 kilometrekarelik bolgenin (Bugunku Congo-Brazzaville ve Central African Republic) Fransa`ya, guneyindeki 910,000 kilometrekarelik bolgenin de Portekiz`e (Bugunku Angola) birakilmasiyla sona erdi. Biraz manipulasyonla Leopold, guney kiyidaki bolgenin geri kalani olan 2,3 milyon kilometrekarelik bolgenin État Indépendant du Congo (Bagimsiz Congo Devleti - Congo Free State - CFS) adiyla taninmasini sagladi. 28 Mayis 1885`te de ulkede hukumranligini ilan etti. Berlin Genel Anlasmasina gore ulkedeki 30 milyon Congolunun maddi ve manevi yasam kosullarini gelistirmek, kole ticaretini ortadan kaldirmak yukumlulugunu ustlenen Leopold, izleyen 23 yil boyunca dogrudan ya da karlarindan %50 oraninda pay vermeleri karsiliginda cesitli yuklenicilere sagladigi imtiyazlarla ulkeyi somurerek kisisel servetini muazzam boyutlara ulastirdi. Bu donem ayni zamanda ulke tarihinde meydana gelen en korkunc suclara taniklik etti.
Leopold bu donemde Avrupali komutanlarca idare edilen yerel bir ordu kurarak servetinin guvenligini sagladi. Ordunun da baskisiyla Congolular sistematik olarak somurulduler. Zorla calistirildilar, yuksek vergiler odemek zorunda biraktirildilar. Kazanc ve vergilerin pek azi ulke hazinesine gitti. Leopold ulkeyi iki ekonomik bolgeye ayirdi. Biri Serbest Ticaret Bolgesi, digeri ise Leopold`un kisisel zenginlesme alani (domeine prive). Adi serbest olsa da Serbest Ticaret Bolgesinde Congolular yalnizca Leopold tarafindan yetki verilen tucarlar ile alis veris yapabiliyorlardi. Tuccarlara birakilan kar marjinin dusuklugu, onlarin da halki daha fazla zorlamasina yol acti. “Capitas” adi verilen Afrikali lejyonerlerden olusan kucuk ordular kurarak halki giderek daha fazla baski altinda calistirdilar. Ozel bolgede ise yalnizca devletle alis veris yapilabiliyordu. Ureticilerin uretim kotalari vardi ve fiyatlar devlet tarafindan belirleniyordu. Halkin % 10`u surekli, % 25`I ise aralikli olarak zorunlu iscilik yapmaktaydi.
1887 yilinda uzerinde yasanmayan tum topraklar devletin mulkiyetine gecirildi. 1888`de Belcika parlamentosu, Congo`da kullanilmak uzere Leopold`a 10 milyon Frank kredi verdi. Boylece Belcika devleti ile Leopold`un rejimi arasinda ilk baglar su yuzune cikmaya basladi. Ilerleyen zaman icinde Belcika parlamentosu Congo`ya 25 milyon Frank daha kredi sagladi.
1891 yilinda otomobillerde sisme lastik tekerlek kullanilmaya baslamasiyla kaucuk fiyatlari zirveye ulasti. Kar marjlari % 700`u buluyordu. Bu firsati degerlendirmek isteyen Leopold rejimi Congolularin emegini daha yuksek oranda somurecek onlemler aldi. Yerel kabile reisleri kaucuk vergisi adi altinda, esleri ve cocuklari bir bakima rehine olarak tutulmak uzere tum erkeklerin belirli kotalari dolduruncaya kadar calismalarini saglamaya zorlandi. Kotalar cogu zaman ayda 25 gun calismayi gerektiriyordu. Yukumlulukleri yerine getirememek, kirbac, iskence ve olumle sonuclaniyordu.
Diger ulkeler Congo`da olanlari gormezden gelmeyi, 1896 yilinda Ingiltere parlamentosunun, Ingiltere`nin Afrika somurgelerine mensup iscilerin Congo`da kotu muamele gormeleri konusunda bir soru onergesi verilmesi ile birakmaya basladilar. 1899 yilinda Joseph Conrad Congo`da deniz ticareti yaptigi donemdeki gozlemleri ile yazdigi „Heart of Darkness“ adli romanini yayinladi.
Congo kabileleri 1895, 1897, 1903, 1904, 1905 ve 1910 yillarinda ayaklanma cabalari gosterdilerse de sayilari 19,000`i bulan ve 420 Avrupali komutan tarafindan yonetilen ordunun gerceklestirdigi acimasiz bastirma harekatlariyla basariya ulasamadilar.

Protestan misyonerlerin ve bagimsiz ticaret yapanlarin gozlemleri uluslararasi kamuoyuna yansimaya baslayinca Leopold yogun bir halkla iliskiler kampanyasi duzenledi. Iddialarin incelenmesi icin gostermelik bir komisyon bile kurdu. Gerektiginde basina rusvet vererek yayinlari engelledi.

1901 yilinda Edmund Dene Morel adinda bir Ingiliz denizci Congo`da tanik oldugu insan haklari ihlallerini duyurmak icin bir kampanya baslatti. “The West African Mail“ adinda bir gazete cikararak, Ingiltere`de konusma gezileri yaparak parlamentonun dikkatini cekti. Parlamento Roger Casement adli bir diplomati, iddialari incelemek uzere Congo`ya gonderdi. 1903 yilinin 20 Mayis`inda Ingiltere Avam kamarasi oybirligi ile yayinladigi bildiride Congo`da yasananlari kinadi ve Berlin Genel Anlasmasinin taraflarini ulkede yasanan kotulukleri sona erdirmeye davet etti. Yasananlarin uluslararasi kamuoyunun gundemine gelmesini gerekecek olcude seytanca oldugu vurgulandi.

Ayni yilin Temmuz ayinda Belcika parlamentosunun Congo konusunda 3 gun suren oturumlari sonucunda Congolularin herhangi bir hak iddiasinda bulunamayacaklarina karar verildi

1904 yilinda Roger Casement`in 62 sayfa uzunlugundaki raporu yayinlandi. Raporda yer alan rehin alma, kirbaclama, iskence, zorla calistirma ve cinayet anlatimlari kamuoyunda infiale sebep oldu. Morel ve Casement Mart 1904`te ilk insan haklari orgutu olarak tanimlanabilecek “Congo Reform Association”i (Congo Reform Birligi) kurdular. Fotograf, tanik ifadeleri ve yazilariyla onemli sayida taraftar topladilar. ABD baskani Roosevelt, yazarlar Sir Arthur Conan Doyle, Mark Twain gibi isimlerin destegini de sagladilar. Hatta Mark Twain 1905 Eylul`unde Birlik tarafindan yayinlanan brosurde Leopold icin “ 15 milyon Congolunun katili, acgozlu, yirtici, kana susamis yasli keci” ifadesini kullandi.

Belcika parlamentosu uluslararasi baskilar uzerine bagimsiz bir komisyon kurulmasi icin Leopold`u zorladi. Komisyonun bulgulari Roger Casement`in raporunu dogrular nitelikteydi. Ancak raporun tamami hic bir zaman kamuoyuna aciklanmadi, yalnizca gozden gecirilmis bir versiyonu paylasildi. Komisyonun tek kurbani Leopold rejiminin basbakani oldu. Komisyona ifade verdikten sonra intihar ettigi aciklandi. Taniklik eden birkac misyoner de hafif cezalara carptirildi. Leopold`un komisyona tepkisi komisyonun bulgularini inceleyecek yeni bir komisyon kurmak oldu.

Belcika parlamentosu izleyen 2 yil icinde Congo`daki Leopold rejimi karsisinda alinacak tavri tartisti. Bu arada Leopold Congo`dan alinabilecek kalan ne varsa almaya calisti. Her Congoluya ayda 40 saat kamu hizmeti zorunlulugu getirildi.

10 Agustos 1908`de Belcika parlamentosu Bagimsiz Congo Devletini resmen somurgesi haline getiren bir karar aldi. Devletin adi Belcika Congosu olarak degistirilirken, Leopold`a da yaptigi ozveri icin yukluce bir tazminat odendi. Devirden sonra Belcika ve Congo`daki Bagimsiz Congo Devleti arsivleri Leopold tarafindan yaktirildi. Belcika parlamentosu komisyon raporlari nedeniyle kimsenin sorumlu tutulmayacagini acikladi. 12 ay sonra Congo`ya giden Belcika somurge bakani donusunde, insan haklari ihlaline iliskin iddialari reddetti.

Leopold rejiminin basinda 25 milyon civarinda oldugu tahmin edilen Congo nufusu rejimin hukum surdugu yaklasik 25 yilin sonunda 9 milyona dusmustu.

Sonra olanlar:

1960 yilinda Belcika Congosu bagimsizligini kazanarak Republic of the Congo adini aldi. 1965 yilinda general Mobutu darbe ile iktidari ele gecirdi. Leopold`un yontemleri ile kendi cikarlari icin calisti. 1971 yilinda ulkenin adi Zaire olarak degistirildi. 1997 yilinda Mobutu devrildi ve ulkenin adi Democratic Republic of Congo olarak degistirildi. Ic karisikliklar ve komsulari Rwanda ve Uganda`nin mudahaleleri ile kucuk idari birimlere ayrildi. Bugun de istikrarsizligini surduruyor.


Iste bir Afrika ulkesinin hazin ama bir o kadar da ibret verici somurgelestirme oykusu. Somurge edinen diger ulkelerin Belcika`dan farkli davrandiklarini dusunmek icin bir neden goremiyorum. Belki birkac ayrinti farkli olabilir, o kadar. Afrika ulkelerinin bugun icinde bulunduklari fakirlik, kaos ve siddetin kimin mirasi oldugunu gosteren bir ornek Congo.



Kaynakca: Cesitli internet sitelerinden derlenerek Turkce`ye cevrilmistir.